Göğü Delen Adam

Yazar

Erich Scheurmann, 1878 doğumlu Alman kökenli bir yazardır. Aynı zamanda ressam, oyuncu, kuklacı, öğretmen ve vaizdir. En önemli ve ses getiren eseri “Göğü Delen Adam” isimli kitabıdır.

Kitap

Göğü Delen Adam; 1914 yılında Büyük Okyanus’ta bulunan Samoa adalarına gitmiş olan Scheurmann, dönerken yanında getirdiğini yerli dilinde yazılmış bir metni Almanca’ya çevirerek yayınlamıştır. Samoa’daki Tiavea kabilesinin Tuiavii’si (şefi) olan Agaese isimli bir yerlinin kabilesine yaptığı bir konuşma olarak kaleme aldığı metin olduğunu söyleyen Scheurmann’ın tercümesi büyük ilgi uyandırmıştır. Samoa’ya gelen ilk beyaz adamın adaya getirdikleri ve kabile hayatına etkisi sonrasında, kabile şefi Avrupa’ya giderek beyaz adamın yaşamını yerinde görmüş ve geri döndüğünde halkına Samoa ve Avrupa’daki yaşam arasındaki farkları anlattığı bir metin yazmıştır.

Kitap yorumu

Medeniyetten uzak bir adada yaşıyorsunuz. Hayal ediniz lütfen! Bir kabile içerisindesiniz. Hindistan cevizi ağaçları var ve siz doğanın size verdikleri ile yetinmek durumundasınız. Belki birkaç şeyi ekip biçmeyi biliyorsunuzdur. Kıyafetleriniz hayvan derisi, belki biraz daha iyisi bitki liflerinden kıyafet dikmeyi öğrenmişsinizdir. Kıyafetlerde tüm vücudunuzu sarmıyor zaten. Kabile üyeleri ile sık sık toplanıp sohbet ediyorsunuz ve işler konusunda yardımlaşıyorsunuz. Bir telaş oluyor tabi ama daha fazlası diye kendinizi parçalamıyorsunuz. İşleri yoluna soktuktan sonra kendinize ayıracağınız vaktiniz de kalıyor hem. Lafı fazla uzatmadan sadede gelelim; ne uzuyor ne kısalıyorsunuz ama günlük işlerinizi kabile içinde halledebiliyor ve kendinize vakit ayırabiliyorsunuz. Ve bir gün okyanusun kenarında otururken ileride göğün maviliğinin içinde bir beyazlık fark ediyorsunuz. Gök delinmiş ve beyaz bir boşluk oluşmuş gibi gözüküyor gözünüze. Beyazlık gittikçe büyüyor ve siz büyülenmiş gibi göğün delinişini izliyorsunuz…

Oysa gelen Papalagi ve onun yelkenli gemisi…Beyazlık ise geminin yelkenleri…

Medeniyetten uzak bir topluluğun, ilk kez kendisini ziyarete gelen “medeni” insanları tanımlaması onunla ilk kez karşılaştıkları andaki izlenime dayanıyor; Papalagi demek göğü delen adam demek.

Kabilenin lideri, papalagi’nin adaya gelip kabile hayatında değişime neden olduktan bir süre sonra Avrupa gezisine çıkıyor. Döndüğünde ise kendi kabilesine iki yaşam şeklini karşılaştırmalı anlattığı bir metin yazıyor. Bu kitapta o metni okuyoruz. Özellikle Avrupa yaşamını eleştirmesi ve yerli hayatını övmesi ile ön plana çıkan eser okuyucuyu eleştirel düşünmeye itiyor.

Erich Scheurmann, zamanında gittiği bir adada (Samoa) tanıştığı bir yerli liderinden aldığı ve kendi diline çevirdiği bu eser bize ne anlatıyor? Haydi biraz bakalım.

Tuiavii (kabile şefi), Avrupa’da modern denilen ve yenilik getirdiği düşünülen insan yaşamına, insanların değer verdiği şeylere ve inancına dair düşüncelerini ifade ediyor. Ve kendi yaşam tarzı ve inancı ile karşılaştırarak, Avrupa özelinde modern insanın yarattığı ve kabul ettiği maddi ve manevi sistemi kendince eleştiriyor. Kitabın 1920’li yıllarda yazıldığı düşünülürse o yılların Avrupasına ait bakış açısını da yansıttığını düşünebiliriz.

Eleştirdiği sisteme ait modern insanın, yani göğü delen adam’ın yerli halkına vermeyi vadettiği “şey”ler listesi Tuiavii için çok fazla şeyi ifade ediyor ve diyor ki; ‘Eğer insan çok fazla ‘şey’e gereksinim duyuyorsa, bu büyük bir yoksulluğun göstergesidir.’ 

Kitabın yazarı ise Tuiavii için kitapta yer alan şu sözü söylüyor; ”Kimi uygarlık tutkunları Tuiavii’nin bakışını çocuksu, çocukça, hatta budalaca bulacaktır mutlaka; ama sağduyulu ve daha alçakgönüllü olan kimileri ise Tuiavii’nin sözlerine katılacak ve kendilerini yeniden gözden geçirmeye mecbur hissedecektir. Çünkü onun bilgeliği herhangi bir eğitime değil, doğal bir yalınlığa dayanmaktadır.”

Peki gerçekten Tuiavii haklı mı? günümüz insanları kendi yarattıkları sanal bir dünya içerisinde hiç bir şeye mutlu olamadıkları, zamanı yetiştiremedikleri, koşuşturma içerisinde oldukları bir hayatı mı yaşıyorlar? yoksa Tuiavii kendi basitliğini yüceltmek için medeniyeti oluşturan olguları küçümsüyor mu? Karar okuyucunun 🙂

Kitabın her bir cümlesinin ayrı ayrı düşünülmesi gereken ifadelerden oluştuğu bu eseri okumanızı öneriyorum ve keyifli okumalar diliyorum!

Not: 1- Kitabın ilk bölümü olan “Erich Scheurmann’ın Ön Açıklaması” başlıklı kısmı ve son bölümü olan “Bir Biyografi Denemesi: Erich Scheurmann 1878-1957” başlıklı kısmı da mutlaka okuyunuz.
2- Benim okuduğum kitap; 11.Basım, 2014, Ayrıntı Yayınları

Künye

Yazar: Erich Scheurmann

Sayfa sayısı: 112 sayfa

Çevirmen: Levent Tayla

Özgün Adı :  Samoa aus der Sicht des Papalagi

Yayınevi: Ayrıntı Yayınları

Arka kapak

Papalagi denince beyazlar ya da yabancılar anlaşılır. Ama sözcüğü sözcüğüne çevrilirse “göğü delen” anlamına gelir.

Samoa’ya ilk misyoner bir yelkenliyle gelmişti. Yerliler bu beyaz yelkenliyi ufukta bir delik olarak gördüler, beyaz adamın içinden çıkıp kendilerine geldiği bir delik.

O, göğü delip geçmişti.

Yüzyılımızın başlarında yayımlanan Göğü Delen Adam bugün artık bir yeşil klasiği olarak okunurken, başlığının kaynaklandığı şiirsel metafor, bir de düz anlam içermeye başlıyor; çünkü Papalagi sonunda göğü gerçekten delmeyi başardı, “ozon deliğinin” içinden ne tür bir yelkenlinin çıkageleceğiniyse zaman gösterecek.

Ahmet Güngören, Çerçeve

Teknolojinin günlük yaşamımıza getirdiği açmazlar her gün dünyamızda yeni “handikap”ların kapılarını aralamıyor mu? Birincisi bu “handikap”ları yalın, süssüz bir dille anlattığı için önemli Göğü Delen Adam. Uygarlığımızın bu karmaşasında yönelttiği acımasız okların hedefini bulması açısından önemli. Basit de olsa eleştirisini haklı gerekçelere dayandırması açısından önemli. İkincisi, bize pek az bildiğimiz dünyaların ufkunu açmasından önemli.

Refik Durbaş, Milliyet Sanat

Sadece keyif için değil, üniversitede sosyoloji, antropoloji derslerinde ve hatta liselerde sosyal bilgiler derslerinde bile okutulabilir. (…) Gerçek bir Samoalının gözleriyle Batı’yı görmek, insanın ufkunu çok genişleten, yorumlara yepyeni boyutlar kazandıran bir süreç.

Semra Somersan, Cumhuriyet